KÜMBET KÖYÜ'NÜN 1831 NÜFUS DEFTERİ
"Bize ne olur da böyle durmaktan
Çıkıp go yüzüne pervaz vurmaktan
Topaç boğazından Kızılırmak'tan
Doğru bizim ele gidin durnalar"
Bu makalede Bozok sancağının Emlak nahiyesine bağlı Kümbet Köyü'nün 1831 yılına ait Nüfus Defteri'ne değinilmeye çalışılacaktır.
Şüphesizdir ki herhangi bir yerleşim yerinin veya bir Köyün tarihçesi araştırılır iken hem sözlü tarihi baz alan çalışmalar incelenilmelidir ve hem de Arşivlerde yer alan söz konusu belgeler incelenilmelidir.
Herhangi bir yerleşim yerinin veya bir Köyün tarihçesi araştırılır iken hem sözlü tarihi baz alan çalışmalarda yer alan bilgiler ile hem de Arşivlerde yer alan söz konusu belgelerde yer alan bilgiler örtüşüyor ise mesele yoktur.
Kümbet Köyü'nün 1831 yılına ait Nüfus Defteri'ne değinmeden önce kısaca da olsa Kümbet Köyü'ne değinmekte yarar var.
Kümbet Köyü, günümüzde Sivas'ın Şarkışla ilçesinin Akçakışla bucağına bağlı bir Köydür.
Köylüler sözlü anlatıma göre önce Taşın Başı mevkiine yerleşmişler, sonra Çağşak denilen mevkiiye yerleşmişler ve sonra da bugünkü yerine yerleşmişlerdir ve Köye gelen aileler başka yerlerden gelmişlerdir.
Konuya ilişkin olarak Ali Göktaş "Bak Yine Aranızdayım" adlı eserinde [1] şu bilgileri aktarır:
"Köy halkı bir .süre "Ot Deresi" alanına yerleşimdir. Çevresel etkenler ve yaşam kaynaklarının kıtlığından dolayı köy halkı ilk önce Çanakçı köyünün yakınında bulunan bugünkü adı "Çarşah" ,diğer bir adının ise "Taşın Başı" denilen yere göç edilmesine karar vermiştir. Yine söylencelere göre bu taşınma esnasında birkaç ailenin Yalanı köyünün yakınında bulunan İğdecik köyüne göç ettiği bilinmektedir…
Kümbet köyünü kuran çekirdek ailelere baktığımızda şu aileleri görmekteyiz. Kahyalar dediğimiz Balkızoğulları, Fadikgiller, Halikaal, Cafarkaağil, Kamergil gibi aileleri sayabiliriz. Gelinen süreç içinde köy bu ailelerin dışında da gerek çevre illerden olsun gerekse çevre köylerden olsun 19. Y.y. kadar göç almıştır. Sonradan gelen ailelere baktığımızda, Velikaal ailesi Şarkışla'nın Adıyaman köyünden VeliKa tarafından göç ederek Kümbet köyüne yerleştiğini, yine Kuruçayırlılar olarak bilinen aile ise Erzincan'ın Çayırlı ilçesinden büyük Çıbır Ali tarafından göç ederek Kümbet köyüne yerleştiğini, Üsükgil ailesi Karsın Sarıkamış ilçesinden Sivas'ın Akpınar köyüne oradan da Kümbet köyüne, Çölasigil ailesi Şarkışla'nın Sarıtekke köyünden, Hotaal ve Kel Hasangil ailesinin Yıldızeli ilçesinin Nallı köyünden, Kulaal ailesinin Karsın Selim ilçesinin Kutanlı köyünden Kula Mehmet tarafından Yıldızeli ilçesinin Yuvalıçayır köyüne oradan da Kümbet köyüne, Alagözler olarak bilinen aile ise Kuru Derviş tarafından yine Yıldızeli ilçesinin Yücebacaköyünden, Aliağa ve Balıgil ailesinin Yıldızeli ilçesinin Üyük köyünden, Çoban Mehmet ailesinin ise Şarkışla'nın Alaman köyünden, Karakeçililer olarak bilinen Köse Mahmut oğulları Tunceli' den Kümbet köyüne yerleştiklerini görmekteyiz…"
Ahmet Uyar ise "Köyümüz Kümbet" makalesinde [2] kısaca şu bilgileri aktarır.
Köyün ilk yerleşim alanı Ot deresi'dir. Buradan Kurt Deliği'ne gitmişler ve sonra da günümüzdeki yere gelmişlerdir.
Köyün çoğunluğunu içine alan ve sonra kendi arasında bölünen bir kabiledir Balkızoğulları.
Balkız adında cesur ve kuvvetli bir bayanın bu kabileyi yönettiği anlatılır.
Balkızoğulları kabilesine giren aileler Uzman Ali ve Cafargil'dir. Bu kabileye bir çok aile girmektedir. Fakat ayrıldıkları için farklı kabile adına geçmektedirler.
Karaimam: Bektaş Pehlivan.
Hasgül: Haydar Çavuş.
Kuruderviş: Gamergil.
Mülazimoğulları: Kağlar.
Dervişkağal: Elagözler.
Sipahioğulları: Göktaşlar.
Karakeçiler: Sarı Hüseyin, Deli Memet, Hüsükgil,
Piroğulları: Piroğulları.
Danişmentliler: Tercanlar.
(Anadolu da kurulmuş bir beyliktir. Yeşilırmak ve Kızılırmak dolayları içine alır)
Kürtoğulları: Dülgerler.
Erzurum Kuruçayırdan gelen aileler Musaefendiğil, Sarı Ali, Korkusuz aileleri. Bu aileler aynı zamanda Yalıncak talibi olduğunu söylüyorlar.
Görüldüğü gibi Ali Göktaş'ın eserinde aktardığı bilgiler ile Ahmet Uyar'ın makalesinde aktardığı bilgiler kah örtüşmekte ve kah örtüşmemektedir.
Her iki kaynakta yer alan yerleşim yerleri Emlak nahiyesindedir.
Köyün kurucuları Balkızoğlu ailesidir.
Köye gelen aileler başka yerlerden gelmişlerdir.
Köyün Hicri 926 (Miladi 1519 – 1520) tarihli Mufassal Tahrir Defteri [3] Başkanlık Osmanlı Arşivi'nde bulunmaktadır.
Söz konusu Defterde Köyün kimlerin tımarı olduğu, Köy de kaç hane, ekinlü ve mücerred olduğu ve Köyde yaşayanlardan alınan vergilere değinilmiştir.
Buna göre Künbet Köyü tamamen Sülü ve Abdülgani tımarıdır.
Köy'de 2 hane, 2 Ekinlü ve 1 Mücerred nüfus bulunmaktadır:
"Kulu oğlu Pir Kulu Ekinlü
Tanrıverdi veled-i o M.
Sevindik oğlu Ahmed Ekinlü"
Bu tarihte Köyde yaşayan kişilerden alınan vergilere değinilmemiştir.
Söz konusu Defterde şu bilgiye de yer verilmiştir:
"Adı geçen köy hem Atayi Bey, hem de Hasan Bey defterinde yazılmış olup, Emlak Nahiyesindedir. Adı geçen nahiye eskiden Bozok'a bağlı olduğundan Rum defterinden çıkartıldı. Doğrusu budur."
Görüldüğü gibi Köyün adı Künbet olarak kayıt edilmiştir.
Sözlü anlatıma göre Köylülerin önce Taşın Başı mevkiine, sonra Çağşak denilen mevkiiye ve sonra da bugünkü yerine yerleştikleri bilgisi bu Defterde yer almamaktadır.
Ve Köyün kurucularının Balkızoğlu ailesi olduğu ve Köye gelen ailelerin başka yerlerden gelmiş oldukları bilgisi de bu Defterde yer almamaktadır.
Köyün 01 M 983 tarihli Mufassal Defteri ise Tapu Kadastro Arşivi'nde bulunmaktadır [4]
Defterde yer alan belgenin çevirisi ise şöyledir:
"Karye-i Künbed, tab-i Emlak,
Göçeri oğlu Pirkulu Fakih Nim (Yarı, yarım, buçuk).
Pirkulu Fakih'in oğlu Ali Caba (Henüz arazi kiralayamamış kişi).
Ali'nin kardeşi Hıdır Caba (Henüz arazi kiralayamamış kişi).
Hıdır'ın oğlu Tanrıvermiş K (Evli olan, az arazi kiralamış erkek).
Halil oğlu Satılmış K (Evli olan, az arazi kiralamış erkek)
Satılmış'ın kardeşi BilmişNim.
Sevindik oğlu HüseyinNim.
Şahkulu oğlu DavutNim.
Davut'un kardeşi Yakup Caba.
Güvendik oğlu Şah AliNim.
Yusuf oğlu SevindikNim.
Sevindik'in oğlu Yenibey Caba.
Hıdır oğlu TahirNim.
Minnet oğlu Sevindik K.
Hıdır oğlu Maksut K.
Hakverdi'nin yeri, şimdi Hakverdi sahiplik eder Sipahi (Osmanlı askerlik teşkilatında "Timar" adıyla öşür ve rüsumunu (vergi) aldıkları araziye karşılık harp zamanlarında kendi hayvanları ve kanunen götürmeye mecbur oldukları cebelüleri (asker) ile birlikte savaşa iştirak eden bir sınıf süvari asker).
Yusuf Sipahi oğlu Sülü'nün yeri, vergisini ve hissesini verir Nim.
Hasıl (1-Husule gelen, olan, çıkan, üreyen, türeyen, biten; gelir. 2-(Defterlerde) akçe hesabı ile geliri gösteren meblağ.) 1400
Nim (Yarı, yarım, buçuk) 9 162
K (Evli olan, az arazi kiralamış erkek.) 4 48
Caba (Henüz arazi kiralayamamış kişi.) 4 24
Buğday Kile 112 672
Arpa Kile 60 300
Ot vergisi 25
Koyun vergisi 59
Evlenme vergisi 60
Tapu vergisi ve diğer vergiler 50…"
Görüldüğü gibi Köyün adı Künbed olarak kaydedilmiştir.
Köydeki hane sayısı, nüfus ve yaşayan kişilerden alınan vergiler daha fazladır.
Köylülerin önce Taşın Başı mevkiine, sonra Çağşak denilen mevkiiye ve sonra da bugünkü yerine yerleştikleri bilgisi ve Köyün kurucularının Balkızoğlu ailesi olduğu ve Köye gelen ailelerin başka yerlerden gelmiş oldukları bilgisi de bu Defterde yer almamaktadır.
Başkanlık Osmanlı Arşivi'nde 1831 yılına ait Köyün Nüfus Defteri yer almaktadır [5]
Köyün 1831 tarihli Nüfus Defteri aşağıdadır:
"Melikoğlu çiftçi Veli 60 yaşındadır ve köyün Kethüdasıdır -Kethüda, Osmanlılarda, köylerde devlet ile halk arasında ilişkiyi sağlayan görevli-
Kethüda Melikoğlu çiftçi Veli'nin oğlu Hasan 25 yaşındadır.
Diğer oğlu Mehmet 3 yaşındadır.
Diğer oğlu Mustafa ise 2 yaşındadır.
Balkızoğlu çiftçi Mahmut 45 yaşındadır. 13 Mayıs 1831 tarihinde Sivas'a gitmiştir.
Balkızoğlu çiftçi Mahmut'un bu tarihte Sivas'a neden gittiği belirtilmemiştir.
Balkızoğlu çiftçi Ali 30 yaşındadır.
Balkızoğlu çiftçi Ali'de, Balkız oğlu çiftçi Mahmut'la birlikte Sivas'a gitmiştir.
Balkızoğlu Musa'nın oğlu Hasan 22 yaşındadır.
Ali'nin kardeşi Ahmet 20 yaşındadır.
Ali'nin kardeşi Ahmet'te beraber Sivas'a gitmiştir.
Yoğurtçuoğlu rençper (?) (İsmi okunamamıştır.) 60 yaşındadır. 1831'de vefat etmiştir.
Yoğurtçuoğlu rençperin oğlu Yusuf 2 yaşındadır.
1832 yılında Kelmefad Kazasına gitmiştir.
-Şeyma Arıkan'ın "3 Numaralı Sivas Şer'iyye Sicili'nin (H. 1202 1203 M. 1787 1788) Transkripsiyon ve Değerlendirmesi" adlı Yüksek Lisans Tezi çalışmasında Sivas'a bağlı "Kelmefad Kazası" bir kez yer almaktadır.
Aynı çalışmada "Kelmefat" ise üç kez yer almaktadır.
Gerek Kelmefad Kazası ve gerekse de Kelmefat Kazası ile kastedilen yer Gelmugad Kazası'dır-
Hasan 32 yaşındadır. 1838'de vefat etmiştir. Redif (97) 'tir (Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde, askerlik görevini yerine getirdikten sonra yedeğe ayrılan er)
Çiftçi Osman oğlu İbrahim 32 yaşındadır.
Çiftçi Osman oğlu İbrahim'de Redif'tir.
Musa oğlu Hasan 23 yaşındadır.
Musa oğlu Hasan'da Redif'tir.
Balkızoğlu Hasan'ın oğlu Hüseyin'in yaşı okunamamıştır.
Balkızoğlu Hasan'ın oğlu Hüseyin'de 1838'de köye gelmiştir.
Oğlu Hasan 6 yaşındadır.
Veli'nin oğlu Ahmet'in yaşı okunamamıştır.
Yukarıda yazılan son on kişi Sancak halkından olup 1838'de beraber gelmişlerdir.
Burada kastedilen "Sancak halkı" "Bozok halkı"dır.
Çünkü Kümbet Köyü bu tarihte Ankara vilayeti Bozok sancağına bağlıdır.
Yukarıda yazılan son on kişinin 1838'de Kümbet Köyüne neden beraber geldikleri de belirtilmemiştir.
21 yaşındaki Ateş (2. Adı yada lakabı okunamamıştır.) 1834 yılında köye gelmiştir. Redif'tir.
Cenani oğlu Feridi (2. Adı yada lakabı okunamamıştır.) Bu da aynı tarihte gelmiştir. Redif'tir.
Feridi'nin oğlu Ali 8 yaşındadır.
Feridi'nin diğer oğlu Süleyman 1837 yılında doğmuştur.
Diğer oğlunun adının ve lakabının üzeri karalı olduğu için okunamamıştır. 1837 yılında doğmuştur.
Hut (2. Adı yada lakabı okunamamıştır.) oğlu Musa 1838 yılında doğmuştur.
Diğer oğlu Mehmet 12 yaşındadır. 1838 yılında köye gelmiştir. 1838 yılında vefat etmiştir."
Görüldüğü üzere Kümbet Köyü'nün e 1831 tarihli Nüfus Defteri çok detaylı bilgiler içermektedir.
Buna göre, Melikoğlu çiftçi Veli Kümbet Köyü'nün Kethüda'sıdır.
Balkız oğlu lakaplı kimi kişiler aileleri ile birlikte çeşitli tarihlerde Sivas'a gitmişlerdir.
Yoğurtçuoğlu Yusuf 1832 yılında Gelmugad Kazasına gitmiştir.
Balkızoğlu Hasan'ın oğlu Hüseyin de 1838'de köye gelmiştir.
Bu bilgiden de anlaşılıyor ki Balkızoğlu lakaplı kimi kişiler de başka bir yerden Kümbet Köyüne gelmişlerdir.
"Yukarıda yazılan son on kişi Sancak halkından olup 1838'de beraber gelmişlerdir" bilgisi de son derece önemli bir bilgidir.
Bu bilgiden de anlaşılıyor ki on kişi 1838'de Bozok'tan beraber gelmişlerdir Kümbet Köyü'ne.
Bu tarihte Kümbet Köyünde 5 Redif kaydedilmiştir.
Köyün 1831 tarihli Nüfus Defteri'nde görüldüğü gibi Köyde Balkızoğlu lakabından başka Melikoğlu, Yoğurtçuoğlu, Cenani oğlu ve Hut (Oğlu) (?) (Okunamamıştır) lakapları da bulunmaktadır.
Kısaca ifade etmek gerekir ise Ali Göktaş'ın ve Ahmet Uyar'ın çalışmalarında aktardıkları sözlü tarih bilgileri ile Köyün 2 Mufassal Tahrir Defterinde ve 1831 tarihli Nüfus Defterinde yer alan bilgiler örtüşmemektedir.
(Fotoğraf Hüseyin Karaca'ya aittir)
[1] Ali Göktaş Bak Yine Aranızdayım Düz. N. A. Çakıroğlu Sayfa 5, 6, 7.
[2] Ahmet Uyar Köyümüz Kümbet Kızılırmak Dergisi 1998 Sayı 10, Sayfa 23.
Kızılırmak Dergilerinin temini için İbrahim Karaca'ya ve Nevzat Dinçal'a teşekkür ederiz.
[3] Başkanlık Osmanlı Arşivi Tt. d. 322.
Söz konusu Defterin temini için Sarper Yılmaz'a, Defterin transkribi için Ekrem Sırma'ya ve Defterin sadeleştirilmesi için Nihat Aydoğan'a çok teşekkür ederiz.
[4] TADB. TTD. 30.
Söz konusu Defterin temini için Şerafettin Çekmece'ye ve Murat Karaca'ya, Defterin transkribi ve sadeleştirmesi için de Nihat Aydoğan'a çok teşekkür ederiz.
[5] Başkanlık Osmanlı Arşivi Nfs. D 02053.