25-26 Aralık 2021 tarihlerinde İvedik Teknopark Ankara Kongre Merkezi, Ankara’da düzenlene I. Uluslararası Kurşunlu Tarihi Kongresi’ne katılan Uzman Sinan DOĞAN,’’Selçuklu Orta Anadolu Ulaşım Politikası ve Kurşunlu’ya Etkisi’’ adlı tebliğ sunumunda, Selçukluların Anadolu’da Doğu–Batı ve Kuzey–Güney ekseninde uygulanan ulaşım politikalarında düğüm noktası Sivas olmuştur dedi.Konuşmasına şöyle devam etti;
Toplumların gelişiminde, medeniyetin ilerlemesinde ulaşımın önemli etkisi bulunmaktadır Ulaşım, ekonomik, politik ve askerî unsurların bir aracıdır. Siyasî iktidar tarafından ulaşım, şekillendirilmekte, belirlenmekte ve kontrol edilmektedir. Ulaşımın niteliği, siyasi iktidarın niteliği ile yakından ilgilidir. Anadolu, özgün bir jeopolitik yapıya sahiptir. Anadolu platosunun,tarihte doğu ile batı arasında bir sınır,doğu ve batı ruhlarının çarpıştığı bir meydan olduğu söylenebilir Anadolu’da varlığı bilinen en eski karayolu da Hititler zamanında yapılmıştır.Roma döneminde askerî amaçlara yönelik olarak inşa edilmiş; orduların geçişi, ihtiyaçlarının temini ve vergilerin merkeze ulaştırılması amaçlanmıştır. Roma İmparatorluğun çöküşüyle birlikte Anadolu’da yol sistemi de çökmüştür. Bizans döneminde Anadolu, Romaİmparatorluğu’ndan miras kalan bir yollar sistemine sahipti..Bizans döneminde ulaşım sisteminin temel işlevleri, eyaletleri merkezle ilişki içerisinde tutma,ordunun hareketini kolaylaştırma ve eyaletler /şehirler arası mal ve yolcu akışını sağlama olarak söylenebilir. Kötü yollar, köprülerin yokluğu; herköşe başında soyguncu baronlar ya da eşkıyalar; Anadolu’nun genel durumuydu
Selçuklu döneminde ulaşım,Anadolu’nun kaderinde de bir dönüm noktası olmuştur.Selçukluların Anadolu’daki örgütlenme biçimleri ve meydana getirdiği kurumlar,ulaşım politikalarına yansıyacaktır Anadolu’da uygulanan Selçuklu ulaşım politikaları, ulaşımın temel işlevleri değişmiş, genişletmiştir Selçuklu döneminde,Anadolu, tekrar kendi kalbinde bir merkezden idare edilmeye başlamıştır.Türkiye Selçuklular devrinde ulaşımın temelindeki askerî ve yönetimsel unsurlar yer alacaktır. Selçukluların uyguladığı tarım düzeni, göçebe kültürü ve iskan siyaseti,Anadolu ulaşım hayatını yeniden şekillendirecektir.Selçuklu ulaşım politikaları, askerî-idarî ihtiyaçlarla birlikte bölgesel ve uluslararası ticaret hâkimiyetin geliştirilmesi amaçlanmıştır.
Peygamberimizin tüccar kimliği,islamın ticaret mirasını,Anadolu’nu ticari ve ekonomik hayatına taşınması için Anadolu ulaşım altyapısı geliştirilmesi sağlanmıştır. Selçuklular, Anadolu’yu uluslararası ticaretin merkezi haline getirmek için Anadolu ulaşım alanı doğu–batı ve kuzey–güney milletlerarası ticaret yolları olmak üzere iki eksende odaklamıştır. Anadolu’da Doğu–Batı ve Kuzey–Güney milletlerarası ticaret yolların odak noktası Konya olurken,Sivas düğüm noktası olmuştur. Kuzey-güney ulaşım altyapısıyla Akdeniz’i Karadeniz’e birleştirilmiştir. Kuzeyde Sinop ve Samsun ile güneyde Alâîyye ve Antalya limanları arasında ulaşım bağlantısının kurulmuştur.Böylece Anadolu, Güney Rusya-Suriye-Mezopotamya ve Orta Asya-Hindistan-İran-Avrupa yönünde uzanan kuzey-güney ve doğu-batı uluslararası ticaretin merkezi konumuna yükseltilmiştir.
Selçuklular döneminde Batı-Doğu,Kuzey-Güney eksenli ulaşım politikaları,askeri yapılar,kervansaraylar ve köprülerle desteklenmesi sonucunda ulaşım sistemi ortaya çıkmıştır.Ulaşım siteminde köprüler, kuzeyde Kızılırmak,Yeşilırmak; güneyde Fırat ve Dicle nehirlerinin kollarında yoğunlaşmaktadır.Selçukluların yönetimsel yaklaşımların Anadolu’da ulaşım üzerindeki engörünür etkisi kervansaraylardır.Kervansaraylar,konaklama, güvenlik, sağlık gibi gereksinimlerinin karşılanmasının yanında,haberleşme ve istihbarat faaliyetlerinin gerçekleştirilmesine de hizmet etmişlerdir.Kervansaraylar,devletin ulaşım sistemi üzerinde hâkimiyetini sağladığı ve ticaret sistemini yönetme gücünü vermiştir.Bu durum, kentsel ve kırsal yaşamını canlanmasına, bölgesel ve bölgelerarası ticaretin gelişmesine,yeni yerleşim birimlerin ortaya çıkmasına neden olacaktır. Doğu-batı ve kuzey-güney ekseninde oluşturulan ulaşım sistemi,bölgesel üretim-dağıtım sistemini geliştirecektir.Üretim ve dağıtım sistemi,siyasi,savunma ve ekonomik etkinlik merkezleri ortaya
çıkaracaktır. Üretim ve dağıtım sistemi kapsamında,bölgesel ve uluslararası pazar ve panayırların kurulmuştur.
Ziyâret Pazarı’nın Orta Anadolu bölgesinin mal ve ürünlerinin alım/satımının yapıldığı bölgesel nitelikte bir ticaret merkezi olduğu söylenebilir. Sinop yöresindeki Uzunova yaylasında kurulan Boyâbâd Panayırı, Çankırı yakınlarında Yapraklı yaylasında Yapraklı Panayırı ile Niksar yakınlarında kurulan Ayvas Panayırı olarak sayılabilir.Konya’nın kuzeybatısında Lâdik yakınlarında, Germiyan Emirleri denetiminde kurulan Alâmeddîn-i Bazârî/Alâmeddin pazarıdır. Pazar ya da panayır yerleşmelerinin tipolojisi üzerinde temel etken kale ya da surlar gibi askeri yapılardan çok kervansaray ya da hanlar gibi ekonomik işlevin ötesinde gerektiğinde savunma unsuru olarak da işlev üstlenebilen yapılardır. Pazar ya da panayır, yerleşim odağının kervansaray, han gibi ekonomik kurumlar odaklı geliştiği ve süreç içinde nüfus artışına dayalı olarak cami/mescid gibi dinsel kurumların eklemlenmesiyle yerleşme niteliği kazandığı söylenebilir.Selçuklu döneminde ihya olan Çankırı’/Kurşunlu bunlardan biridir.
Üretim-dağıtım sistemi ve kentsel mekân ya da cami dinsel yapıların kentlerin sosyal, kültürel ve ekonomik merkezini biçimlendirmesi, loncalar halinde örgütlenen kentsel üretim eylemlerinin mekânsal uzmanlaşma göstermesi, kentsel mekânların dini ya da etnik köken faklılıklarına dayalı olarak mescid odaklı alt toplumsal ünitelerden oluşan mekânsal yapılanmalar veya mahalleler halinde örgütlenmesi, güvenlik unsurlarına dayalı olarak kale, sur ve hendek gibi savunma yapılarının, kentsel mekânları biçimlendirmesi, Selçuklu kent politikaları ile uyum içinde olduğunu göstermektedir. Selçuklu döneminde milletlerarası ticarete ve ulaşım teknolojisine bağlı olarak pazar ya da panayır yerleşmeleri faaliyet göstermiştir. Bu faaliyetler, deniz ya da akarsu veya dağ silsileleri gibi coğrafi eşik ya da siyasal sınır noktaları biçimlemiştir. Pazar veya panayır faaliyetlerinde, hayvansal tarımsal ürünler ve el sanatları ürünlerinin mübadelesi yapılmaktadır. Pazar ve panayırların, coğrafi konum avantajları, doğal kaynak varlığı, geniş kırsal artbölge ya da ulaşım olanaklarına dayalı olarak örgütlendiği söylenebilir.
Özetle,Selçukluların ulaşım politikaları Anadolu’da yerleşim birimlerin ihya edilmesinde ve yeni yerleim merkezlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Anadolu üretim ve dağıtım üssü haline gelmesi,Anadolu’nun zenginleşmesine ve parlak bir medeniyetin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
