Semboller(Figürler), insanın evrensellik bağını kurmasını, geçmiş ve gelecek ilişkisini sağlamlaştırmasını, unutulmaya yüz tutan değerlerinin hatırlanmasını, yaratılışın sebeplerinin sorgulamasını amaçlayan kültürel bilgilerdir. Bazı Türk tarihi yapılarda kullanılan semboller, insanın özüne dönüş arzusuna ve hedeflerine bir yol haritası çizmektedir. Söyleyemediği olayları, sembolik dil kullanarak somutlaştırma ve bir anlamda tanık olduğu dönemi formülleştirme ve sembolik inanç sistemi kurmayı amaçlanmıştır. Bu sebeple semboller (Figürler) sosyal zihniyet ve sosyo-kültürel yapının kültürel DNA´larıdır
Selçuklu sanatının en seçkin ve en abidevi yapılarından biri olan Gök Medrese[1] süsleme sanatı ile mimarinin birbiriyle bütünleştiği önemli eserlerden biridir. Çift katlı tezyinat hissi veren yüksek kabartmalı işleyiş, yuvarlak profilli kademelenme ile derece derece derinlik teşkil edilmesi şeklinde özetlenenen. Sivas Gök Medresesi, yeni süsleme karakterinin en başarılı örneklerden biridir. Sivas Gök Medresesi´nde dikkatleri çeken noktalardan biri de avludaki hücre kapılarının üzerinde yer alan bilime, dürüstlüğe vurgu yapan âyet ve hadis yazılarıdır. Anıtsal mermer taç kapısıyla, Gök Medrese XIII. Yüzyıl´ın sanatsal karakterini tam anlamıyla yansıtır. Gök Medrese cephe tasarımında devrin doruk noktası olarak kabul edilir. Portal ve iki yanındaki bölümün ilişkisi, başka hiçbir Selçuklu yapısında olmadığı kadar eşit ve dengelidir. Keskin simetri portalin iki yanındaki bölümler arasındaki pencereler, iki köşedeki payandalar ve cepheyi dolaşan bordürler, bu simetriye uygun düzenlenmişlerdir. Portal tek başına incelendiğinde aynı simetri göze çarpar. Burada hem minarenin eklenmesiyle oluşacak taçkapı kurgusu, hem de tek başına portalin geometrik ölçülerinde tam bir uyum sağlanabilmiştir.
Gök Medresi´nin portalinde, kullanılan beyaz mermer malzeme nedeniyle ışık-gölge etkisi öne çıkmaktadır. Genel görünüme hâkim olan kalker taş malzemeye işlenmiş hayat ağacıdan çıkan simetrik çifter rûmîli üçgen saptan yaprakların arasında, nar meyvesine benzeyen sembol bulunur. Kartalın her iki yanında, narların hemen üzerinde kuş motifleri yer alır. Kapı nişinde iki farklı (mavi ve beyaz) mermer kullanımı, hem bitkisel dekorlu kemer köşelikleri, hem de hayvan başlarından oluşan üzengi kapı köşeliğindeki figürlü süsleme noktalarındaki koyu renkli kalker taşından figüratif süslemeyle zıtlık meydana getirilmiş; böylece süslemelerin daha çok öne çıkması sağlanmıştır. Kilit taşı tahrip olmuştur. Üzengi taşlarında yer alan süsleme, geniş bir yaprağın üzerindeki hayvan başlarından oluşur. Yuvarlak dilimli yaprağın içindeki hayvan başları girift bir şekilde düzenlenmiş olup; koç, domuz, aslan, yılan, ejder gibi hayvan başları görülmektedir.
Gök Medrese´de kullanılan nar sembolü, zürriyet, bolluk ve bereket anlamlarına gelmektedir. Nar sembolü çok eski bir geleneğin devamı olarak Anadolu´nun pek çok yöresinde yaşatılmaktadır. Gök Medrese´de yer alan nar sembolü, çoğalma ve bereket amaçlı olarak kullanılmasıyla, mitik kökene göndermeler yapılmıştır. Bu şekliyle kutsallığı yeniden yaşanması amaçlanmaktadır. Yaşam/hayat/bilgi ağacındaki nar figürü, insan-akıl arasındaki güçlü ilişkinin bilinci ile engellerle dolu yolun zorluklarına aldırmadan, tekemmül zirvesine ilerlemeyi tüm kararlılıkla sürdürmeyi anlatmaktadır.. Bu bağlamda nar figürü, insanoğlunun içsel yolculuğunu ve dönüşümünü ifade etmektedir. Nar figürü mavi ışıktan yeşile ışığa götüren yolculuğun adıdır. Hayat Ağacı´nın tıpkı rahim gibi sarmalayarak içine aldığı nar figürü ile insanı dış dünya ile bağını koparıp, onu kurtarır. İnsanoğlunun bilinçaltının karanlık odalarında hatalarını sorgulama bilinci ile ana rahmine dönerek arınmaya başlar, ilk saf oluş haline ulaşır. Moğol işgali ile Anadolu´da yaşanan bu felaketin sorgulanmasını ve akıl ve bilinç gücü ile felakete sebep olan hatalardan arınmayı ve dünyanın nimetlerine bağlanmadan kararlı bir şekilde mücadeleyi hatırlatan bir kutsal bir çağrı olarak nar figürü yerini almıştır.
Sonuç olarak, Anadolu yaşanan felaketlerin nedenlerini ve bu felaketten kurtulmanın yollarını, Gök Medrese´de yer alan sembollere yansıtılmıştır. Tanrı temelli değişim ve dönüşüm´´ sürecini ?´nar sembolü´´ yapı sanat tekniğinin incelikleri kullanarak formüle edilmiştir. İnsanoğlunun dinsel bağının güçlendirilmesi amaçlanmıştır. Tanrı temelli değişim ve dönüşüm´´formülünü yansıtan sembollerle, toplum bilinçaltında meydana getirdiği çağrı, yönlendirici, uyarıcı etkisiyle toplumun olağanüstülüklere ulaşma arzusu ve bu arzunun enerjiye dönüştürülmesi amaçlanmıştır.
[1] 1-3 Aralık 2017 tarihinde Afyon Kocatepe Üniversitesi´nde düzenlenen ?Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu-IV, Sâhib Ataoğulları ve Turgutoğulları´ konulu bir sempozyumda yer alan ?´Selçuklu-İlhanlı Arasındaki Kültürel Cephe Savaşlarında Sahip Ata´nın Sembolik Dil Kullanması´´ tebliğ metnimden alınmıştır.