Azerbaycan Nahçıvan Üniversitesi tarafından 5-6 Kasım 2021 tarihlerinde düzenlenen Hoca Ahmet Yesevi temalı 5.Uluslar arası Bilimsel Araştırmalar Kongresi’nde dünyanın bir çok ülkesinden ortalama 200 katılımcının katılmıştır.Bilim,kültür,sanat alanında biribirinden değerli tebliğler sunuldu.Uzman Sinan Doğan ATAYURT’TAN–ANAYURT’A UZANAN YESEVİLİK HAREKETİNİ FORMÜLASYON BAĞLAMINDA TETKİKİ adlı tebliğ sunumunda; Allah’ın hoşnutluğu, sevgi ve merhameti;insanın insana yapılacak ihsanın içerisindedir dedi.Konuşmasına şöyle devam etti.
Yesevîlik, uyum içinde belirli fonksiyonları icra eden yetenekler, gerçekliğin talep ve beklentileri doğrultusunda toplumun biçimlenmesiyle meşruiyet temelinde toplumsal bütünleşme modelidir. Yesevîliğin, insana, topluma ve insan toplum arasındaki etkileşime dair ait birçok unsuru yapısında bulunduran büyük değerler manzumesidir. Yesevîlik’te bilinç. İnsanlaşma ve toplumsallaşma süreçlerini, Tanrısal düzeyde aşkınlığa bağlılığı bağlamında gerçekleştirmektir. Yesevî'nin değimiyle Bir ve Var olana ulaşmaya verdiği öneme felsefi bir dille vurgu yapılmaya çalışılmıştır. Yesevilik’te hakikat,“Âşık isen, önce git de ‘’Tanrı’yı tanı” cümlesinde ifadelendirmiştir. Yesevîlikte insanın kendi içinde ilerlemesi hem de nesnenin üzerinde hakimiyet kurulması denge üzerinde yürütülmesi esasdır. Bu dengenin gerçekleştirilmesinde,insani amaçlara hizmet edecek şekilde düzenlenen bilgi ‘’değerler’’ ile kontrol edilmesidir. Aynı zamanda bilgiyi, değerlerle kontrol altında tutamayan toplumlar, eğitim ve bilim sistemlerini üretemezler.Nesnelerin üzerinde adalet ve eşitlik ilkesine dayalı hakimiyet kurulması,biginin değerler ile kontroi edilmesi ile mümkündür.
Kendi içinde ilerleme ve toplumu inşa etmek, herkesin tecrübe ettiği yollardan başka yollarda yürüyebilme cesaretini göstermek, kendi ve toplumun yolunu açabilmektir..Yesevîlik’te insana yardım insanın geliştirilmesi için’’ özel bir entelektüel duruş’’oluşturulmasıdır. Sadece geleneksel sorunlarla ilgilenmek değil, dönemin bilimsel, politik, ekonomik gibi toplumunu etkileyen sorunları bilinç çerçevesinde ele alabilmektir. Sorunu teşhis edip onun farkına varmak,sorunu dert edinebilmek ve bu sorunlar karşısında rahatsızlık hissi duymaktır. Sorunun nasıl çözüleceği;yani durumun bütünü, farklı boyutları hakkında derinlemesine düşünebilme süreçlerini kapsamaktadır.Kendi kültürel alt yapısının birlikte diğer toplumların geliştirmiş olduğu deneyimleri de gözden geçirilip değerlendirileceği aşamadır. Sorunları farklı boyutları ile daha iyi anlamak adına gerçekleştirilen bu süreç. Yesevilikte Tanrısal düzeyde aşkınlığa bağlılığını ve özel bir entelektüel duruşunu temsil etmektedir.
Her toplumun kendi şartlarına göre gelişmesine imkân sağlayacak sorun-çözüm aşamasında, aklın nasıl konumlandırılacağıdır. Aklı kılavuz olarak ilan etmek,toplumu belli çıkarlar doğrultusunda yönlendirilmesidir.Aynı zamanda kılavuz,belli bir amacı gerçekleştirilen aklın araçsallığını saklamak için kullanılan bir perdedir. Bu “perde” mekanizmanın doğuracağı tehlikelerden veya bu mekanizmanın işleyen bir unsuru haline gelmekten kaçınmak için aklı doğru bilgiye ulaşmanın/mutlu/erdemli olmanın bir aracı olarak kabul etmek gerekmektedir. Yesevilikte eğitim, bu bilincin sürekli geliştirilmesiyle elde ettiği bilgileri içselleştirilmesi ve bilincin ulaştığı derinlikle bilgeleşmektir .
Sonuç olarak; Yeseviliğin kavram ve kuramsal bir tahlile tabi tutulması, bilişsel unsurlarının tahlili, bilgi-bilim ve değerler arasındaki ilişkilerin tespiti büyük önem arz etmektedir Yesevîliği yeniden keşfetmek ve güncel sorunlara çözümler üretebilecek bir bilgi, bilim ve felsefesi tasavvuru oluşturma...