İlk Yerli Otomobilimiz “Devrimin” Motoru Sivas’ta Dökülmüştü!!!!!
Dün akşam, her akşam olduğu gibi kanepeme kurulup ülkemizde bugün neler olduğunu öğrenmek için TV kanalları arasında “zap yapıp” rastgele gezinirken, yerli uçağımız “Kaan” ile ilintili olarak ilk yerli otomobilimiz “Devrim” otomobilinin detaylı olarak anlatıldığı bir program çok ilgimi çekti. Programı dikkatlice seyrederken, Devrim otomobillerine ilişkin çok az kişinin haberdar olduğu çok çarpıcı bir detay aklıma geldi!!!! Devrim otomobillerinin motoru Sivas’ta dökülmüştü!!!!!! Hemen Sivas tarihi araştırmaları yaparken not aldığım ajandaları karıştırdım!!! istediğim ipucunu bulmuştum!!! Konuya ilşkin olarak, İlimizin “yüz akı” dergisi Hayat Ağacı’nın 5. sayısında, ilimizin yetiştirdiği en önemli “kent tarihi” yazarlarından Kadir Üredi imzalı bir makaleyi buldum. Bu makalenin en önemli bölümlerini, yıllardır verilen göçlerle gittikçe “geriye giden” İlimizde zamanında “nelerin başarıldığına” çok iyi bir örnek olması hasebiyle, okuyucularımızla paylaşmak isterim. Kadir Üredi’ye hep birlikte kulak verelim:
“1961 senesi Haziran ayının son günlerinde, Ankara Motor Atölyesi’nden üç kişilik bir mühendis heyeti, Sivas Cer Atölyesi Modelhane şubesine geldiler. Dört ayrı modelde, değişik marka otomobilin motorlarını da beraberlerinde getirmişlerdi.
Kırk kişiden oluşan modelhane şubesinin ustalarından, Servet Eraslan, Ahmet Ökten, Abdulkadir Bozkale, ben Kadir Üredi ve Şube amiri Neşet Karabulut, Ankara’dan gelen heyetle bir toplantı yaptık. Yüksek Makine mühendisi olduğunu söyleyen Heyet Başkanı,-maalesef ismini hatırlayamıyorum – “Sayın Cumhurbaşkanımız Cemal Gürsel’in emirleri üzerine, Türkiye’de bir ilki başarmak için Sivas’a geldiklerini “ söyleyerek söze girdi. Adının “Devrim” olacağını öğrendiğimiz ilk Türk otomobilinin vücuda getirilmesinde görev almak, bizim için bir iftihar vesilesi olmuştu. Heyet başkanı, konuşmasını şöyle devam ettirdi: “Yaptığımız araştırmalarda, sunulan raporlarda, bir otomobilin en önemli parçası olan motorun sadece Sivas Demiryol fabrikalarında yapılabileceği hakikati teberüz etti (belirdi). Ankara’da bulunan yönetim kuruluna sunulan raporlardan hareketle Sivas’a sizlere misafir geldik.” (…)
Biz dört usta, yardımcılarımızla beraber; Türkiye’de bir ilki başarmak, otomobil motoru yapmak için heyecan ve gururla, mühendis heyetinin denetiminde işe başladık. Öncelikle mühendislerin beraberlerinde getirdikleri dört motordan esinlenerek ama bunların hiçbirine benzemeyen ayrı bir motor modelinin, 1/1 teknik resmini çizdik. Sabah yediden akşam beşe kadar, çoğu günler gece yirmi birlere kadar mesai yaparak, cumartesi-Pazar günleri dahil canla başla çalışıp motor modelini istenilen zamanda yetiştirmek için büyük bir gayret göstermiş, adeta zamanla yarışmıştık. (…)
(…)
Dökümü yapılacak motorun gövdesi, başlığı, manifoltu için fabrikanın kum ve kimya laboratuvarlarında özel alaşımlı kum ve maden hazırlandı. Motorun iç detaylarını oluşturan maçaları bizim nezaretimizde, maçacı ustası Mustafa Özpembe yaptı. Kalıplama ve döküm işlerini dökümcü ustası Mehmet Evirgen gerçekleştirdi. Lokomotif silindirlerinin işlendiği Cer Atölyesi’nin ek ünitesi Donatım fabrikasındaki silindir tezgahlarında Ahmet Usta’nın işlediği motor ve parçaları, Devrim otomobili projesini gönülden destekleyen bu idealist ve genç
mühendislere teslim edildi. Böylece bir ay gibi kısa bir süre içerisinde hedefe ulaşan Sivas Demiryol fabrikaları onurlu bir yarışı daha kazanmış oldu.
Ankara Motor Atölyesi’nde monte edilen Türkiye’nin ilk otomobil motoru, artık tecrübeye hazırdı. Motor atölyesi müdürü, Sivas Demiryol fabrikası müdürü Haşim Bey’e telefonda, üç gündür tecrübe için değişik süratlerde durmadan çalıştırılan motorun ne arıza yaptığını ne de ısındığını söyleyerek, emeği geçenleri kutlamış. Fabrika müdürünün şube amirimiz Neşet Karabulut’a ilettiği bu kutlama mesajını amirimiz bizlere naklettiğinde, Türkiye’de Sivas olarak bir ilki gerçekleştirmenin gurunu yaşamıştık.
Sonraki günler, gazete ve radyo haberlerinde, ilk Türk otomobilinin Eskişehir’de yapıldığı duyurulurken, Sivas’tan hiç bahsedilmemesi, biz emeği geçenleri hayal kırıklığına uğratmış, bu durumu Sivas’ın kadersizliğine yormuştuk. Daha sonra Devrim’in yaşadığı kadersizlik de buna eklenince üzüntümüz bir kat daha artmıştı.” (Kadir Üredi, “Türkiye’nin İlk Yerli Otomobili Devrim’in Motoru Sivas’ta Yapılmıştı” , Hayat Ağacı, S.5, Sivas, s. 66-69)
İkisi krem diğer ikisi siyah renkli dört otomobil, 1961 Cumhuriyet Bayramı kutlamaları için Ankara'ya gönderilir. Kömürle çalışan lokomotifin bacasından çıkacak kıvılcımların yaratacağı güvenlik tehdidi sebebiyle araçlara sadece manevra yapabilecek kadar benzin konmuştur.
29 Ekim 1961 sabahı, Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel tören için yakıt ikmali yapılmadan önce siyah araca biner. Yaklaşık yüz metre ilerledikten sonra araç durur!!!! Çünkü, yukarıda belirttiğimiz gibi, güvenlik nedeniyle otomobile az benzin konmuştur!!!Sonra Başkan, siyah arabadan iner ve arkadaki (daha önce benzini doldurulmuş olan) krem renkli arabaya biner ve onunla Anıtkabir'e gider.
Ertesi gün gazete manşetleri "Devrim yüz metre gitti ve durdu." şeklinde atılmıştır ve bu durum uzun yıllar alay konusu yapılır. Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel de arabadan indikten sonra "Batı kafasıyla otomobil yaptınız ama doğu kafasıyla benzin ikmalini unuttunuz" o çok bilindik ve çarpıcı sözünü söyler!!!!
Yapılan Devrim otomobilinin motoru ve diğer parçalarının modelleri eski adı “TÜDEMSAŞ” yeni adı “TURASAŞ” olan fabrikanın modelhane şubesinin model deposunda halen muhafaza edilmektedir!!!!
