Bilindiği üzere “İskan politikası” değişik zamanlarda Osmanlı İmparatorluğu döneminde de uygulanmıştır.
Cumhuriyet döneminde de uygulanmıştır.
Bu makalede Başkanlık Cumhuriyet Arşivi’nde yer alan iki belgeye yer verilmeye çalışılmıştır.
Her iki belge de Sivas’ta uygulanan iskan politikasıyla ilgilidir.
İlk belge Şarkışla’da muhacir çiftçilerden kaç hanenin iskan edildiğinin bildirilmesiyle ilgilidir.
İkinci belge ise 21. 06. 1929 tarihli İçişleri Bakanı Şükrü Kaya'nın Baş Vekil’e yazdığı Sivas gezisi sırasın da Sivas’ın eğitim ve öğretim kurumlarına, alt yapısına, sağlık kurumlarına ve iskan işlerine dair izle nimlerini içeren belgeyle ilgilidir.
Fakat her iki belgede iskan edilenlerin milliyetlerine değinilmemiştir.
İlk belgede yer alan bilgiye göre pek az tamirlerden yirmi bin liralık havale gönderilmesi gerekmekte, genel masraflardan hemen harcanarak bahse konu ta mirlerin yapılması ve bunu müteakip Şehrikışla’da (Şarkışla) kaç hane iskan edileceğinin tespit edilerek bildirilmesi, Sivas İskan Müdürlüğünden yapılan pek az tamir isteklerinden yirmi bin liralık havalenin hemen teslim edilmesi için düzenleme yapılarak gönderilmesi ve harcama şeklinin telgrafla süratli bir şekilde bil dirilmesinin arz edilmesi ve Küçük tamiratlar havalesinin henüz gelmediği, Şehri kışla’dan (Şarkışla) bir milyonu aşkın arazi olduğu, tamir işleri yapılmadık ça kazanın muhacir kabul etmediği, havalenin gönderilmesi gerektiği bilgisine yer verilmiştir.
Belgenin sadeleştirilmesi şöyledir:
“… Mübadele İmar ve İskan Vekaleti
(Bayındırlık ve İskan Bakanlığı)
Evrak numarası: 51
Kaleme gelişi: 8112
Tarihi: 9 Temmuz 1924
Şubesi: İskan
Sivas 7 / 1
Sivas İmar ve [İskan Müdürlüğüne]
Cevap: 89 numaralı TEL’e
Cüz’i (pek az) tamirlerden yirmi bin liralık havale gönderilmesi gerekmektedir. Genel masraflardan hemen harcanarak bahse konu tamirlerin yapılması ve bunu müteakip Şehrikışla’da (Şarkışla) kaç hane iskân edileceğinin tespit edilerek bildirilmesi.
Bakanlık Yüce Makamına
Sivas İskân Müdürlüğünden yapılan cüzi (pek az) tamir isteklerinden yirmi bin liralık havalenin hemen teslim edilmesi için düzenleme yapılarak gönderilmesi ve harcama şeklinin telgrafla süratli bir şekilde bildirilmesi arz edilmiştir efendim.
TELGRAFNAME
Sayı 89 Adres: Ankara İmar [ve İskân Bakanlığına] Gidiş sıra numarası: 87 resmidir
Muhtemel işaretler: Yol:
Çıkış yeri Çıkış Numarası Kelimesi ve grubu Türkiye Cumhuriyeti MÜHÜR Posta, Telgraf ve Telefon İdaresi Hükümet telgraf haberleşmelerinden dolayı Alındığı yer Tarihi Saat İmza
Sivas .... 38 Sivas 9” 10/00 İmza Yazıldığı yer Tarihi Saat İmza
İkinci belgede de 21. 06. 1929 tarihli İçişleri Bakanı Şükrü Kaya'nın Baş Vekil’e yazdığı Sivas gezisi sırasın da Sivas’ın eğitim ve öğretim kurumlarına, alt yapısına, sağlık kurumlarına ve iskan işlerine dair izlenimlerine yer verilmiştir:
“… 1/ Sivasta da mahsulatta bereket vardır. Zahire fiatları şimdiden yarıya inmiştir. Alelumum hayva natın doğum ve gelişi de iyidir. Sun’i sifatlar muvaffakiyetle tatbik olunmakta imiş. … (noksan) iyileştir me ve çoğaltılmasına dair mufassal rapor iktisat vekiline gönderilmiştir.
2/ Zaten harap olan yolları seller işlenmez bir hale getirmiştir. Yedi sekiz köprü kamilen harap olmuş ve dereler de geçilmez bir hal almıştır. Memleketin dört tarafını birbirine bağlayan bu ara yolların ve kaletçe tamirine çalışılmakta isede süratle tamirleri ve bilhassa köprülerin bir an evel ikmali Nafia ve kaletinin muavenetine muhtaçtır.
3/ Sivas ve mülhakatınde çok ciddi mücadeleye rağmen sari hastalıklar ve ırkı tehdit eden firenği ve cüzzam gibi afetler varmış Sıhhiye müdürünün ve hekimlerin raporlarına göre ta rama suretiyle geçiş alelitlak muayene edilen yüz bin kişiden dört bin sirayet devresinde fi renğili bulunmuş, mülhakat ve köylerde bu nisbetin daha ağır olduğu anlaşılıyormuş. Her halde firenği mücadelesinin bütün vilayete teşmil edilmesi ve her tarafta teşdit olunması iktiza ediyor. Yalnız merkez kazasında yüz elli kadar cüzzamlıya tesadüf edilmiş, bu miktar en cüzzamlı mıntıkaları bile geçiyormuş. halk arasında serbest dolaşan bu zavallıların tec rit ve hastalığın tahdidi sirayeti için acil tedbirler almak zarureti vardır kara hümma, dizan teri ve em'a tufeylatı da tahribat yapmakta imiş. Şehrin sularının demir borularla isalesine teşebbüs edilmiştir. Belediyece ve idarei hasusiyece azim ve gayret edilerek ikmali kendile rine tebliğ edildi . Açıkta akan kirli suların da
Tarihi: ..... Saat: 14 Dakika: Hiçbir şekilde sorumluluğu kabul etmez İmza
Küçük tamiratlar havalesi henüz gelmedi. Şehri kışla’dan (Şarkışla) bir milyonu aşkın arazi vardır. Tamir işleri yapılmadıkça kaza muhacir kabul edemiyor.
Havalenin gönderilmesi.
Müdür Ataullah
Mübadele ve İskâna, 7 / 9
çukur açtırmak ve ya kapatılarak üç ay zarfın da ceza tehdidi altında belediyeye karar altına aldırıldı. Vilayetin yalnız merkez kazasında hekim vardır. Diğer beş kazası hekimsiz, eczahanesizdir. Her kazaya hekim göndermek ve her birinde dispanser açmak zarureti vardır.
Nısfı mahalli idarelerin ve nısfı diğeri sıhhiye ye ait altı dispanserden azami istifadeler edil mektedir. Sıhhiye vekaleti tarafından diğer kazalara da dispanser açılması halkın sıhhatini koruyacak, eyi bir tedbir olacaktır. Mahalli belediyeler ise su ve tanzifat işlerini başarabile cek bir kudrette bile deyildirler.
4/ Vilayetin mali idaresi, tahsilat çok iyidir. Tahsilat merkezde yüzde seksen beş, bazı kaza larda doksan hatta Hafikte 96 derecesinde imiş. Bu ay hariç olarak yapıldığı ve maliye mü fettişliğince de tasdik edildiği defterdarlık ve vilayetce teyit edilen bu nispet doğru ise bü yük muvaffakiyettir. Kendilerine teşekkür ettim. Takdirlerini de Maliye vekili beyefendiden rica ettim.
5/ Lise, orta ve merkezlerde ilk mektepleri ve talim heyetini çok iyi buldum. Kız muallim mektebi muhtacı tamirdir. Sivasta bulunan müfettiş beylerle de görüştüm. Mekteplerden ve idareden beyanı memmuniyet ettiler. Yalnız ilk mektep binaları kafi değildir. Vekaletten gönderilen pilanların büyüklüğünden ve bu iklime müsait olmamasından ve bilhassa çok pahalıya mal olmasından şikayet olunuyor. Her mektebin 20 30 bin liraya mal olması yeni mektep inşasını imkansız bırakıyormuş. Vilayetlerin ahvali maliyeleriyle ve bilhassa bura o dalariyle ve teshin vasıtalariyle mütenasip pilanlar tertip edilmesi istirham olunuyor. Bura ilk mektep muallimleri maaşlarını temamen almışlar yalnız Darende, Gürün, Divriki kazaları muallimleri üç aydan beri maaşlarını almıyorlarmış. İdarei hususiyede para ve başka bir ça rede bulamadım. hususi muhasebenin sandıklarında 927 ve 928 den 60 bin lira kadar ala cağı ve sandıklarda o kadar para mevcutmuş. Maliye vekaletinden tesviye emri gelince mualimlerin maaşları verilebilecektir. bu emri lûtuf buyurmalarını maliye vekili beyefendi den rica ettim.
6/ Adliye erkanını çok iyi, halkı da memnun gördüm ufak tefek teehhür şikayetlerini müfet tiş bey tetkik etti: Haizi ehemmiyet bulmadık.
7/ Vilayette iskan işleri bitmiş denecek kadar azalmıştır. geri kalan birkaç dosyanın da sü ratle ikmalini tebliğ ettim muhacir ve mültecilerden ve resmi daireler tarafından işğal edi lenlerden maadasının maliyece kanuni her türlü kolaylık gösterilerek satılması lazımdır. İca bını dahiliye ve maliyeye yazdım.
8/ vali muvaffak olmaktadır umumiyetle memurları mümteziç halka emniyet vermiş bul dum devlet ve memleket işleri mucibi memnuniyettir denilebilir.
Dahiliye vekili