TİRİDİNE BANDIM
Bu hoş Kastamonu türkümüzün güftesine ilk göz attığınızda komik ve anlamsız sözlerden oluşan bir çocuk şiiri, çocuk şarkısı olduğunu düşünebilirsiniz.
Oysa öyle değil, karşımızda hiciv, ironi, taşlama, mizah yüklü bir halk türkümüz var.
***
Manda yuva yapmış söğüt dalına (aman aman)
Yavrusunu sinek kapmış gördün mü
Amanin yandım
Amanin amanin amanin yandım
Tiridine tiridine tiridine bandım
Bedavamı sandın para verip aldım
***
Sabahlayin erken çifte giderken (aman aman)
Öküzüm torbadan düştü gördün mü
Amanin yandım Amanin yandım
Amanin amanin amanin yandım
Tiridine tiridine tiridine bandım
Bedavamı sandın para verip aldım
***
Sabah ezanını okurken (aman aman)
Müezzin minareden uçtu gördün mü
Amanin yandım Amanin amanin amanin yandım
Tiridine tiridine tiridine bandım
Bedavamı sandın para verip aldım
***
Türkünün hikâyesi şöyle: Kastamonu’nun Tosya nâhiyesine bağlı bir köy vardır.
Köyün ağası saz çalıp türkü söyleyen ozanlardan çok rahatsızdır. Çünkü onlar sanatçıdırlar, özgürce saz çalıp türkü söylemektedirler.
Ama ağa sanatçılardan, sazcılardan, türkücülerden vazgeçememektedir. Bir gün dostlarına kurduğu zengin sofrasına ozanları da davet eder. Sanatçılar, türkücüler, sazcılar dâvete icâbet ederler.
Sofrada kuş sütü eksik her şey vardır. Kuzu çevirmeler, ballar börekler…
Ozanların kapı önündeki sofrasına ise sadece tirit konulmuştur. (Tirit: Et suyuna bandırılmış lavaş, yufka.)
İşte ozan bu hicivi söyler.
***
Güfte üzerine notlar: Çeltik tarlalarının sürülmesinde kullanılan manda, yazın sıcağında göletlere yatarak az kıllı olan derisini hem serinletmek, hem sineklerden korumak amacıyla çamura bulanır. Bunun için de göletlerin ve çeltik tarlalarının kenarlarında bulunan ve dalları da suyun içine kadar uzanan salkım söğütlerin dalları üzerine, gölgesine yatar. Mandanın söğüt dalına yuva yapması budur.
Yavrusunu sinek kapması da yavrunun sinek tarafından ısırılmasıdır. Anadolu’da sinek kapması, sinek ısırması anlamına gelir. Hattâ bâzı yörelerimizde “köpek ısırdı” demezler, “köpek kaptı” derler. Sinek kapması da bu anlama mukâbildir. Türkünün devamındaki öküzün torbadan düşmesi: Anadolu’da öküz, inek, manda gibi büyük
baş hayvanlar hastalanıp boyunlarında asılı torbadan yem yemezlerse “torbadan düştü,” denir. (Öküzüm torbadan düştü) Devamındaki müezzinin minareden uçması meselesi ise, ağanın sofrasında baş köşede oturan müezzin imama ozandan bir gönderme, bir hicivdir. Nakaratlardaki “Tiridine bandım” ironisi ise akla zarar bir ironi.
Bu türküyü pek çok sanatçımız söylemiş, internette var.
Bence en güzel söyleyen Afyon Emirdağlı hemşehrim, arkadaşım Kubat.
Bulup dinlemeye değer.
“Amanin amanin amanin yandım Tiridine tiridine tiridine bandım Bedavamı sandın para verip aldım.”
***
https://www.youtube.com/watch?v=nfSS2E6RSWY
