TODOR USTA!..

Belediye’ye girmek üzereydin; şöyle bir geriye dönüp, yolun karşısında, Atatürk Caddesi’nin dik eksenine meydanın yumuşaklığını aktaran, Çeltekli’lerin Apartmanı’na baktın. Tıpkı Örnek Otel gibi, uygulamasında imzan olan bu binayla konuşmak da sana iyi gelmişti. Biliyor musun Usta, köşesiyle caddeyi yumuşatma telaşına düşen bu zarif bina ve şirin Askeri Garnizon binasının yerine yapılan Aynalı Çarşı, ne meydanı kucaklamayı başardı, ne de etraftaki binalarla konuşabilmeyi. Çeltekli Apartmanı’nı yaparken hem mimarına hem de şehrine sadıktın. Aynalı Çarşı ise çok uzaklarda bir yerin belki de geçmişi olmayan bir şehrin aynasıydı. O yüzden kömür karasına benzer haliyle, o meydanı ısıtmak için ne kadar çaba sarf etse de, hala soğuk, hala yalnız. Bir şehir terzisi, Aynalı Çarşı için şunu söylemişti: Bu binaya ne zaman baksam; Gökte simsiyah bulutlar uçuşuyor…

…

Ukrayna doğumlu genç bir delikanlı iken yolu Sivas’ a düşen Fiodor Babayev, bizim lügatimizle Todor Usta; aynı terzi, senin binalarını anlatırken, şehrin üzerinde beyaz bulutlar ve kuşlar görürüm…

Usta, 1940’lı yıllardan başlayarak o kadar çok binada imzan var ki, hemen hemen hepsi de döneminin önemli eserleri. Erken dönemde (1935’den başlayarak) Cer Atölyesi, Çimento Fabrikası, Çetinkaya Tren istasyonu gibi kapsamlı yapıların inşaatlarında çalıştın. Uygulamasını doğrudan yönettiğin, Emek Apartmanı ve Örnek Oteli ilk işlerindendi. Sivas’ta yapılan sinema binalarının neredeyse tamamında emeğin var. Bugün artık yerinde olmayan Yalçın Sineması, Esen Sineması, Omay Sineması, yanısıra bugün başka isimle hizmet veren Yıldız Sineması ve Konak Sineması da senin elinden geçti. Yine Tan Sineması’nın 1950’lerin sonunda yapılan restorasyonunda da çalışmıştın. Bu yapıların dışında Selçuk Hamamı, Endüstri Meslek Lisesi’nin bazı yapılarının uygulamasını da sen yaptın. Tabi ki bunların dışında çok sayıda Apartman uygulaman da var. Hikmet Işık Caddesi’nde, Kale civarında yaptığın apartmanlar hala ayaktalar. Sivas Eski Belediye Başkanı Orhan Ekenel’e yaptığın ev, zamanında çok konuşulmuştu.

Evimizin yanında ev yapılıyor; Ustabaşı tanıdık biri… Todor Usta…

Todor Usta; iyi ki bu şehre geldin; iyi ki o binalarda ustalığını gösterdin…

İyi ki Yalçın Sineması, Esen Sineması gibi o güzel binalara elin değdi...

İtiraf edeyim, bu binaların mimarı olmayı çok istedim… Bu rüya, ne kadar imkânsız ise; bugün o binalarda film izlemek de o kadar imkânsız… Bizi affet, o güzel binaları yaşatamadık…

Usta, Sivas’ı 1980’li yılların ortasında terkettin. 1996 yılında bu dünyaya gözlerini kapatırken Sivas’ın gözünde tütüyordu… Ruhun şad olsun…

Usta, Yıl 2022…

Atatürk Caddesi’ bildiğin gibi... Telaşla dolaşıyor hemşerilerin…

Gençler, akıllı telefonlarıyla poz veren arkadaşlarını fotoğraflıyor, bankaya kredi çekmeye gidenler aynı tedirginlikle girip çıkıyorlar; emekliler çocuklarına kahırlanıyor, yaşlılık planı yapıyor bir emekli, arkadaşına Huzur Evinin konforunu anlatıyor… Zaman zaman gözlerini binalarına çevirenler oluyor; ama inan sayıları çok az…

Geçen seni çok iyi tanıyan bir dostunla hasbihal ettim, Şişli’deki mezarını ziyaret etmeyi düşündüğünü söyledi ve bir hayalini paylaştı: Sivas’ta güzel ve sağlam binalar yapanlara, Belediye’nin “Todor Usta” ödülü verildiğini hayal ediyormuş...

Kimbilir, belki birgün gerçekleşir…

Not: Yazıda kullanılan özel aile bilgileri ve kullanılan fotoğraflar, Yervant Durmazgüler aracılığıyla Todor Usta’nın oğlu Anatoli Beyefendi’den alınmıştır. Her ikisine de çok teşekkür ederim.