Türkiye´de eşi benzeri daha şimdiye kadar yapılmamış ve aynı zamanda mühendislik harikası olan yeraltında toplam uzunluğu 16 km kazı ve inşaatlar için sürekli olarak 1 Mart 1973 tarihinden 30 Nisan 1978 tarihine kadar beş buçuk yıl Yeraltı İşleri Şefi olarak çalıştım. En küçük bir yorgunluk duymadım. Gerçek vatan sevgisinin heyecanı ile geçen zaman sonunda zor ve önemli işlerde bedenen çalıştım. Bu işlerin sonunda kendi kendime sordum; acaba benzeri bir başka inşaat olsa yapabilir miyim, bu gücümü bulabilir miyim? dedim. Evet cevabını veremedim. Ama tecrübelerimi vatanım için esirgemem ve hiç olmazsa danışman olurum dedim. Bunları yazmamdaki maksadım kendimi bulunmaz insan diye nitelendirdiğimden değil, şimdiye kadar çok teknik insan gördüm. Kimi mesai saati bitimi için sık sık saatine bakar, kimi yeraltındaki tünellerin kayalarına bakarak ruhunun sıkıldığını söyler, kimi mesuliyet taşımamak için kaçar gider boş boş dolaşır, kimi de mesuliyet taşıyanların koltuğu altına saklanır. Yine de inşaatın bitirilmesi memleketimiz ve çalışanı olduğum şirketimiz için şarttı.
Yeşilırmak Nehrinin su ölçümlerine baraj planlaması için 1939 yılında başlanmış ve 29 sene devam etmiş. Baraj yapımına karar verilince proje ve teknik kontrollük için benzerini Japonya da yapmış ciddi ve tecrübeli firma olan Japonya´nın Tokyo şehrinde merkezli Consortium Of EngineersElectricPowerDevolopmentCo. Ltd (EPDC) firmasına verilmiş. Projeler tamamlanınca DSİ Genel Müdürlüğü 27 Ekim 1971 tarihinde 872.586.853 TL ileihaleyi kazanan birleşik iki Türk Şirketine vermiştir.
1- Doğuş İnşaat ve Ticaret Ltd.Şti.
- Yol İnşaatlarını
- Dolusavak Kazısı ve İnşaatını
- Baraj Temel Kazılarını
- Memba ve Mansap Batardolarını
- Barajın Bütün Konsolidasyon ve Perde Enjeksiyonlarını
- Barajın Geçirimsiz Dolgusu, İnce ve Kaba Filtre Dolgusu, Kaya Dolgusu ve Rip Rap
2- Ercüment Sevgen Firma Grubu
- Derivasyon Tünellerini
- Santral Binası
- Trafo Binası
- Enerji Tünelleri
- Kapak Şaftları
- Cebri Borular
- Kuyruk Suyu Tünelleri
- Vana Odası ve Tıkaç Betonları
- Jeneratörler , Türbinler ve Trafolar
- Bara Tünelleri
- Kontrol Binası ve Şalt Sahası
- Enjeksiyon Tünelleri inşaatlarını yapacaklar.
Sonradan her iki şirketile işlerin tamamını ihalenin ismi aynı kalmak şartıyla, Doğuş İnşaat ve Ticaret Ltd. Şti. ile anlaşarak Ercüment Sevgen Firma Grubu işten çekilmiştir. Doğuş İnşaat ve Ticaret Şirket sahibi Ayhan Şahenk Bey daha önce Tokat Kazova Sol Sahil Sulaması 2. Kısım İnşaatını ARA Şirketi ( Ayhan Şahenk ? Reşat Azizoğlu- Adnan Bey) nin Şantiye Şefi olan Hikmet Yeğiner Beye hisse vererek Hasan Uğurlu(Ayvacık) HES İnşaatına başlamışlar.
Barajın temel kazılarına ve ariyet sahası yol kazılarına daha yeni başlamışlardı. Ayrıca Yeraltı Santralı ve Trafo Binası ? Cebri Borular ? Kuyruk Suyu Tünellerine ulaşabilmek için irtibat tüneli giriş hafriyatına yeni başlamışlardı. Bu işleri yürüten Mühendis Mehmet Bey, Ayvacık Nahiyesinden gelip çalışan işçilerden biriyle münakaşa etmiş ve işçi, mühendis Mehmet Beyi tabanca ile vurup öldürmüş. Tabii işçide hapishaneye atılmış. İşlere tecrübeli mühendis arayışına başlayan Tokat Kazova Sulama ProjesindeStaj yaparken beni tanıyan Şantiye Şefi ve Şirket hissedarı Hikmet Yeğiner Bey bana telgraf gönderdi ve derhal işe başlamamı istedi. Yağmurlu bir günde Annemi, Babamı, Eşimi ve Çocuklarımı Keban Barajındaki Lojmanda bırakarak Hasan Uğurlu Baraj Şantiyesine ulaştım. Seneler sonra Hikmet Beyle karşılaşıp görüşmekten her ikimiz de ziyadesiyle memnun olduk. Bana şantiye idare binasında kullanacağım bir oda verdi. EPDC nin hazırladığı proje albümünü inceledim, inşaat sahasını, atölye ve ambarları dolaştım. Projenin ayrı ayrı kısımlarında çalışan mühendisler, formenler, yöneticilerle tanıştım. Ofiste proje albümünü inceleyince ağzımdan şu sözler döküldü. ? Bu proje bir inşaat mühendisine radyonun içi gibi karışık ve olağan üstü bir teknikte yapılmış? dedim. Şantiyede dört gün kaldıktan sonra evimi ve ailemi Keban Barajından getirmem için Aile Kampından Lojman talep ettim. Sağ olsun Hikmet Bey Adnan Acarlar ve Reşat Azizoğlu´nun kullandığı lojmandan bir daire verdi. Evimi taşıyınca lojman yolları betonlanmamış olduğundan evin dışında da çizme ile dolaşıyorduk.
1 Mart 1973 tarihinde işe başladığımda Yeşilırmak kendi yatağında akıyordu. 1 ve 2 Nolu Derivasyon Tünellerin kazıları memba ve mansaptan devam ediyordu. Barajın Sağ ve Sol Sahil yamaçlarının sıyırma kazıları, şantiye içi yollarının kazıları, ariyet sahaları kazıları ve ulaşım yollarında çalışılıyordu. Yeraltına ulaşım tüneline (irtibat tüneli) devam ediliyordu.
1 Nolu Derivasyon Tüneli;
Tünel Uzunluğu : 1272,10 metre
Giriş Taban Kotu : 66,00
Çıkış Taban Kotu : 59,00
2Nolu Derivasyon Tüneli;
Tünel Uzunluğu : 1335,69 metre
Giriş Taban Kotu : 62,00
Çıkış Taban Kotu : 59,00
Her iki tünelin iç çapları at nalı şekillerinde olup 10 metredir. Tünellerin iç kaplamalarında 3 tip uygulama vardır.
1- TİP I Sadece tabanda beton kaplam
2- TİP II Taban dahil 70 cm kalınlıkta demirsiz beton kaplamalı
3- TİP III Taban ve bütün çevre tek teçhizatlı 70 cm kalınlıkta betonarme kaplamalı
Tünellerin kesişme bölgeleri ve tıkaç beton bölgeleri özel kademelerle soğutmalı sistemle, projesine göre dökülüp betonlanan tünel kısımları vardı.
BARAJ DOLGU HACİMLERİ;
1- Geçirimsiz Kil Çekirdek Dolgu : 1.054.000 m3
2- İnce Filtre Dolgusu : 375.000m3
3- Kalın Filtre Dolgusu : 471.000 m3
4- Geçiş ZonuDolgusu : 1.101.000 m3
5- Kaya Dolgu ve RipRap : 6.041.000 m3
6- Toplam Dolgu : 9.042.000 m3
7- Baraj KretKotu : 195
8- Baraj KretUzunluğu : 405 metre
9- DolusavakUzunluğu : 94,80 metre
10- Memba BatardosuKotu : 90.00
11- Mansap Batardosu Üst Kotu : 65.00
12- Dolusavak13,30 metre x 15,00 metreRadyalKapak : 6 adet
YERALTI SANTRAL BİNASI:
- Tavanda Hafriyat Uzunluğu : 119,00 metre
- Tavan Hafriyat Genişliği : 30,00 metre
- Türbin Seviyesinde Hafriyat Genişliği : 21,00 metre
- Türbin Seviyesinde Hafriyat Uzunluğu : 85,00 metre
- Taban Seviyesinden Tavan Seviyesine Hafriyat Yüksekliği : 45,00 metre
TÜRBİNLER:
4 adet 145 MVA
ENERJİ TÜNELLERİ-KAPAK ŞAFTLARI CEBRİ BORULAR:
- 2 adet Enerji Tüneli : İç çapı 8,40 metre, boyu 174 metre
- 4 adet Cebri Boru : İç çapı 8,40 metre den 4,50 metreye, 500 eğimli boyu 85 metre
- Cebri Boru Şartnamesi:
Maksimum Debi : 130 m3/sn
Maksimum Statik Su Yükü: 131,50 metre
Pantolon Boruda Su Yükü : 23,50 metre
Türbinde : 34,50 metre
Dış Basınç : 4,0 kg/cm2
Malzeme : St 42
Çekme Emniyet Gerilmesi: 1510 kg/cm2
Kaynak Katsayısı : %100
Korozyon İlavesi : 2 mm Cebri Boru Levha Kalınlıkları için artırılmıştır.
BARA TÜNELLERİ:2 adet (3,70 x 5,20 x 35,73 metre)
KABLO TÜNELİ:1 adet (4,20 x 3,30 x 291,73 metre)
Hasan Uğurlu (Ayvacık) Barajı ve Hidroelektrik Santral İnşaatında drenaj galerileri, enjeksiyon tünelleri, derivasyon tünelleri, irtibat tünelleri, enerji ve kuyruk suyu tünellerinin toplam uzunluğu 16 kilometredir. Baraj ve yeraltı kazı hafriyatında Yeşilırmak yağış alanından tünel ve inşaat alanını tehdit eden taşkın sarfiyat ölçümlerinde şu tespitler yapılmıştır:
Taşkın sarfiyatları genelde Nisan aylarında maksimuma rastlamaktadır. Bu ölçümlerde ortalama debi saniyede 1800 m3 olmuştur.
- 20 yıllık tekrarlamada saniyede 1500 m3
- 10 yıllık tekrarlamada saniyede 1400 m3
- 5 yıllık tekrarlamada saniyede 1100 m3
- 3 yıllık tekrarlamadasaniyede 920 m3
- Aylık ortalama saniyede 420 m3 olmuştur.
1ve 2. Derivasyon tünellerinin toplam kapasitesi 3750 m3/sn olduğunda ırmak yatağındaki su seviyesi 160 metreye yükselmektedir.
Yeşilırmak´ın seviye sarfiyat eğrisi Gözetleme İstasyonunda 2200 m3/sn olunca 66,50 metre yükselmiştir. Derivasyon tüneli çıkışında 2200 m3/snlik su seviyesi mansap batardo üst kotundan 1,50 metre daha fazla yükselecek demektir. Proje 1,50 metrelik risk alacak şekilde düzenlenmiştir. Irmak yatağının mansabı temizlenip düzenlenmesiyle bu risk atlatılabilir.
1 ve 2 nolu Derivasyon tünel kazıları memba ve mansaptan aynı zamanda başlamış. 1 nolu derivasyon tünelinde dip savak, tıkaç, vana odası, havalandırma şaftı, drenaj galerisi bağlantı tüneli, kuyruk suyu tünellerinin kesişme bölgeleri olan IP5 ve IP6 nın zaman alıcı önemli işlerine ağırlık verildi. Bu da Yeraltı santral kazılarının biraz rölantiye alınmasına sebep oldu. Kalıpçı elemanlarımı bu kesişme bölgelerindeki kalıp çalışmalarına destek için göndermek zorunda kaldım. Hikmet Yeğiner Bey çay ısmarlayarak gönlümü almaya çalışıyordu. Bir gün DSİ Bölge Müdürü Süreyya Bedestenlioğlu yeraltı işleri Santral, Trafo, Cebri Boru, Kapak Şaftı, Kuyruk Suyu Tünelleri kazıları geciktiği için bu işler bitmeden sizlere bu barajı bitirtmem dedi. Reşat Azizoğlu ve Hikmet Bey, Süreyya Beye İbrahim Balaban ancak bu kadar yapabiliyor dediler. Sonra Süreyya Bey ile hızlı adımlarla yürüyüp uzaklaşınca kendisine durumu izah ettim.
Elemanlarımı alarak benim çalışmalarımı engelliyorlar dedim. Süreyya Bey de hepsine dönerek DSİ nin bütün mühendisleri emrinde, aman bu işler geç kalmasın İbrahim , sana güveniyorum diyerek işlerimin önünü açmış oldu. Yeşilırmak 2 Nolu derivasyon tünelinden akıyordu. 1 nolu derivasyon tünelinin beton kaplama işleri tünel giriş ağzından başlayarak TİP III, TİP I ve TİP II beton dökümleri hızla yapılıyordu. Mühendis Selahattin Ongan Bey ile gece gündüz vardiyalı işe sahip çıkıyorduk. Çok iyi gelişmiş bir hareketli tünel kalıbı olmadığından kalıp hareketini yükleyici CAT966 ile yapıyorduk. Kalıp biraz yerinde olmasa ileri geri almak için yükleyici tünel dışına çıkıp yön değiştirerek kalıbı ileri geri hareket ettiriyordu. Bazen tekerleklerin altına ray arasına ahşap kama sıkışınca birkaç santim ileri veya geri hareket için halatla çekmek veya kepçe kovasıyla itme ihtiyacı duyuyorduk. Anormal zaman kayıplarını önlemek için kalıbın noktasal yerine tespit edilmesini ve karışıklığa son vermek amacıyla 32 maddelik iş ve işlem sırasını yazıp talimat haline getirdiğim maddeleri ihtiva eden yazılı evrak fotokopilerini operatörlere, formenlere, genç mühendislere, topoğraflara, DSİ nin kontrol ekibine vererek kalıp tespit süresini asgari zamana indirdik. Beton dökümü bittikten sonra her 33 saatte 8 metre uzunluğundaki tünel kalıbını hareket ettiriyorduk.
Bu tünel kalıbı Ankara ?da Işık Makine Sanayi firmasına yaptırılmıştı. Tekerlek hareketi çekme veya itme suretiyle sağlanıyordu. Tünel beton döküm işleri mevcut imkanlar ile yoluna girmişti. Beton hazırlama işleri Selahattin Ongan Beyin sorumluluğunda idi. Çok çalışkan ve mesuliyeti yüksek olan kişiliği vardı. 3 ay kadar vardiyalı işleri birlikte yürüttük. 1974 Nisan ayında aşırı yağan yağmur suları 2 Nolu Derivasyon tünel kapasitesi kafi gelmediğinden, sel suları 1 nolu Derivasyon tünel kalıbını sökerek takla atmasına sebep oldu. 1 ay müddetle tünel çıkışından yükleyiciye ilave kova yaparak çamurlu mırık denilen suyu, pompalar kullanarak tüneli yeniden temizledik. Bu işlerle uğraşırken DSİ Genel Müdürlüğünün baskısıyla Doğuş Şirketine İsveçli Widmark&Platzer Firmasını santral, trafo, enerji tünelleri, kapak şaftları, kuyruk suyu tünelleri, enjeksiyon galerileri ve cebri borular için teknik danışman olarak önermişler. Beni de onların emrinde çalışmam ve işleri yürütmem için görevlendirdiler. Hikmet Beye Tünel Beton işlerini pat diye bırakayım mı? diye sordum. O da bana pat diye bırak dedi. İsveçli danışmanlara 4 adet ev, bir de pikap verdiler. İsveçli 3 mühendis ve şefleri ile iş programı yapıyorduk ve birbirimizi tanımaya çalışıyorduk. Bu arada derivasyon tünel betonları Selahattin Ongan Beye kalınca biraz canı sıkılmıştı. Doğuş İnşaatın Proje Müdürü Ahmet Yavuz Beyi IP5 ve IP6 tünel kesişme inşaatı için görevlendirdiler.
